ما انسان‏ها اگر به صورت واقعى و با دقت عقلى رحمت حق و مهرورزى آن منبع کمالات و آثارش را بشناسیم و در عین حال خواهان سعادت ابدى و کرامت سرمدى باشیم، بى‏تردید تمام حرکات درون و برون خود را به کیفیتى نظام مى‏دهیم که به رحمت حضرت محبوب متصل شود و از این میدان، گوى سعادت برده و خوشبختى و نیک‏بختى خود را رقم خواهیم زد. 

حرکات ناآگاهانه و جاهلانه، نه این که ما را به جایى نمى‏رساند بلکه دچار خسارت ابدى و زیان همیشگى مى‏کند.

امیرالمؤمنین علیه السلام در رابطه با حرکت بر پایه معرفت به کمیل بن زیاد فرمود:

«یَا کُمَیلُ! مَا مِنْ حَرَکَةٍ إلّاوَأنْتَ مُحتَاجٌ فِیهَا إلى‏ مَعْرِفَةٍ» «1».

اى کمیل! هیچ حرکتى نیست مگر این که تو نسبت به آن نیازمند به معرفت و شناخت هستى.

معرفت نسبت به هر حرکتى انسان را از حق و باطل بودن آن حرکت‏ آگاه مى‏کند، چنانچه انسان خواهان سعادت باشد، حرکت و عمل خود را اگر هماهنگ با حق باشد انجام مى‏دهد و زمانى که آلوده به باطل شد ترک مى‏کند.

این معرفت تنها با اتصال به منابع پر فیض اسلام و توجه و دقت در فرهنگ نبى با کرامت اسلام و اهل بیت پاک آن حضرت و تعقّل و تدبّر در کتاب سراسر نور اسلام یعنى قرآن کریم میسر خواهد بود که حقایق عالم را با اتصال به این چشمه‏هاى پر فضیلت مى‏توان درک کرد و به شناخت حقیقى و معرفت واقعى دست یافت.

مهرورزى نتیجه معرفت‏

دقت در پهن دشت هستى و موجودات آن و اندیشه و تفکر در قرآن که وحى الهى است و تعقّل و تفکّر نسبت به پیامبران و رسالتشان ما را به این معنا آگاه مى‏کند که همه و همه، جلوه رحمت خدایند و خدا مى‏خواهد انسان به گونه‏اى حرکت کند که نهایتاً وجودش مطلع الفجر رحمت بى‏نهایت حق شود.

به همین دلیل لازم است انسان، قرآن و نبوت و امامت را که جلوه‏هاى رحمتند بشناسد و حرکاتش را بر اساس خواسته‏هاى حق و پیامبران و امامان جهت دهد تا رحمت رحیمیه از همه جوانب وجودش در دنیا و آخرت ظهور کند.

انسان‏ها از همه نعمت‏هاى حق باید به گونه‏اى استفاده کنند که آن نعمت‏ها که جلوه رحمت عام‏اند، پس از مصرف شدنشان به وسیله انسان‏ها تبدیل به رحمت خاص به نفع آنان شود، این خواسته خدا از انسان است، خواسته‏اى که براى انسان نسبت به آن تعهدآور و مسئولیت‏زاست.

به عبارت دیگر: خداى رحیم- که همه هستى و امور ظاهرى و در یک کلمه مجموعه آفرینش، رحمت و مهر اوست و قرآن و پیامبران و امامان جلوه‏هاى کامل رحمت و مهر اویند- مى‏خواهد انسان در عین این که مختار و آزاد است، از این اختیار و آزادى بهره مثبت برده، در سایه عقل و خرد با هماهنگ کردن حرکاتش با قرآن و نبوت و امامت، هم کانونى از مهر و محبّت شود و هم کاسب مهر و رحمت و محبّت خدا گردد.

جهان و همه موجوداتش، سفره روزى خدا و همه نعمت‏هایش، ظهور مهر خداوندى است و انسان در این جهان و سر این سفره نعمت، چند روزى مهمان خداست که باید در این مهمانى ادب و شرایط مهمان بودن را که همانا گذران عمر و استفاده کردن از نعمت‏ها بر اساس هماهنگى با خواسته‏هاى صاحب جهان و مالک سفره است، رعایت کند و کارگاه وجودش را از طریق تغذیه از سفره نعمت‏ها تبدیل به کانون مهر و محبّت نسبت به حق و به خلق نماید و در عبادت خدا- که مهرورزى عملى نسبت به اوست- و خدمت به خلق- که مهرورزى عملى نسبت به آنان است- تا لحظه آخر عمر بکوشد و از پل مرگ با خیالى آسوده و دستى پر از عبادت و خدمت وارد جهان ابدى گردد و براى همیشه بر سر سفره بى‏نهایت حق که در بهشت به عنوان پاداش براى عابدان خادم آماده شده، بنشیند.

هماهنگى همه حرکات ظاهر و باطن با قرآن مجید و نبوت و امامت، در حقیقت هماهنگى با منابع مهر و رحمت و عشق و محبّت است.

هنر محبّت و مهرورزى‏

محبّت و عشق، محصول و میوه شیرین و پرفایده معرفت و آگاهى است؛ معرفتى که ابزارش حواس ظاهرى و باطنى است و همچون آب، چشمه شیرینى است که در کشتزار وجود به آبیارى برمى‏خیزد و دانه‏هاى استعدادهاى شگرف خداداى را به فعلیت مى‏رساند و از وجود انسان منبعى از ایمان و اخلاق و کرامت و وقار و ادب مى‏سازد و وى را تبدیل به روضه رضوان معنوى و ملکوتى مى‏نماید.

انسان هنگامى که به وسیله قرآن و فرهنگ انبیاء و امامان معصوم و در پى مطالعه در آثار خلقت و به دنبال شنیدن حقایق از اهل بصیرت، خدا را بشناسد، یقیناً بر اثر این شناخت، قلبش نسبت به حق دریایى موّاج از محبّت و عشق به خدا مى‏شود و از آنجا که به طور طبیعى هر عاشق مهجورى دنبال رسیدن به وصال معشوق است، به جستجوى راه رسیدن به وصال برمى‏خیزد و نهایتاً به این حقیقت راهنمایى مى‏شود که محبّت، راه رسیدن به وصال بندگى و عبادت خالصانه است.

[فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً] «2».

پس کسى که دیدار [پاداش و مقام قرب‏] پروردگارش را امید دارد، پس باید کارى شایسته انجام دهد و هیچ کس را در پرستش پروردگارش شریک نکند.

بندگى و عبادت به معناى هماهنگ نمودن همه حالات درون و برون با خواسته‏ها و دستورات حضرت حق است که به خاطر رشد، کمال و سعادت دنیا و آخرت مردم از باب محبّت خدا به بندگان به وسیله کتاب‏هاى آسمانى و به ویژه قرآن و به توسط پیامبران به انسان اعلام شده است، پیامبرانى که حضرت حق از شدت محبّت به مردم، آنان را برادر مردم خطاب کرده و قلب نورانى آنان را نسبت به جوامعى انسانى اقیانوسى از عشق و محبّت قرار داده و عنوان برادر بودنشان نسبت به مردم هم به چنین خاطر است، قرآن مى‏فرماید:

[وَ إِلى‏ عادٍ أَخاهُمْ هُوداً...] «3».

و به سوى قوم عاد، برادرشان هود را فرستادیم...

[وَ إِلى‏ ثَمُودَ أَخاهُمْ...] «4».

و به سوى قوم ثمود، برادرشان صالح را فرستادیم...

[وَ إِلى‏ مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً...] «5».

و به سوى مردم مدین، برادرشان شعیب را [فرستادیم‏]...

[إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ‏...] «6».

هنگامى که برادرشان نوح به آنان گفت...

 [إِذْ قالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ...] «7».

هنگامى که که برادرشان لوط به آنان گفت...

این برادران عاشق و با محبّت و هدایت‏گر و اصلاح طلب و دلسوز و مهربان، انواع آزارها و شکنجه‏ها و رنج‏ها را از جانب مردم تحمل کردند، ولى دست از مردم برنداشتند و به مهرورزى و هدایت‏گرى ادامه دادند تا خود جوامع، بر اثر پافشارى در گناه و فساد که طبیعتاً چون تیشه به ریشه است، از میان رفتند.

اینان آمدند تا فاصله مردم را با خدا به وسیله ایمان و عمل صالح و اخلاق پاک و به عبارت دیگر به سبب عبادت حق و خدمت به خلق کم کنند تا به سرسبزى حالات و اعمال مردم افزوده شود و از وجودشان شجره طیّبه به وجود آید و در هر کجا که قرار مى‏گیرند نسبت به خود و به دیگران دریایى از محبّت و منبعى از خیر و سود رسانى گردند.

جداشدگان از معرفت و محبت‏

فاصله گرفتن از حق و تعطیل کردن بندگى و عبادت و خدمت و کرامت چنان که تاریخ حیات ثابت کرده است، انسان را از نظر حالات و خلقیات و روش و منش، ابتدا تبدیل به بهیمه و سپس به درنده، آن‏گاه به شیطانى رجیم و ملعون و مکار و فریبنده مى‏کند.

آنان که از حق فاصله مى‏گیرند، در دنیا و آخرت گریزگاه امنى نخواهند داشت و به همین سبب قرآن مجید خطاب به آنان مى‏گوید:

 [فَأَیْنَ تَذْهَبُونَ‏] «8».

پس [با انکار قرآن و روى گرداندن از آن‏] کجا مى‏روید؟.

و در آیه دیگر مى‏فرماید:

[فَذلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمُ الْحَقُّ فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ‏] «9».

این است خدا، پروردگار حقیقى شما، بنابراین بعد از حق چیزى جز گمراهى و ضلالت وجود دارد؟ پس چگونه شما را از حق بازمى‏گردانند؟

یک بار دیگر در این دو آیه بسیار مهم دقت کنیم و با هم به دنبال حضرت دوست از فاصله گیرندگان از حقیقت بپرسیم: کجا مى‏روید؟

و بعد از حق آیا چیزى جز گمراهى هست؟

ابن عباس در توضیح: [فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ‏] مى‏گوید:

پیامبر صلى الله علیه و آله در میان ما مسلمانان به سخنرانى برخاست، در پایان سخنرانى فرمود:

خدا در ما اهل بیت [علیهم السلام‏] ده خصلت جمع کرده که در احدى پیش از ما جمع نکرده است: بردبارى، دانش، نبوت، بزرگوارى، بلند نظرى، شجاعت، اعتدال، صدق، پاکى و پاکیزگى، پاکدامنى و عفت؛ ما کلمه تقوا و راه هدایت و نمونه برتر و حجت و برهان بزرگ‏تر و دستگیره استوارتر و ریسمان محکم هستیم، ماییم که خدا مودت نسبت به ما را به‏ همه مردم فرمان داده، «بنابراین بعد از حق چیزى جز گمراهى نیست، به کجا مى‏روید؟!» «10».

ثمره اتصال و انفصال‏

ثمره توجه به حقیقت مهرورزى و ایجاد و ابراز مهر و محبت، اتصال به حضرت محبوب و تبدیل جان انسان به دریایى از فضیلت و معرفت و ایمان و آگاهى و رسیدن به سعادت و خوشبختى و نتیجه بى‏توجهى نسبت به آن جهل و نادانى و فسق و فجور و ظلم و کینه و ضلالت و گمراهى خواهد بود.

تاریخ شاهد چهره‏هاى مختلفى بوده است که با اتصال به منبع مهر و محبت، محبوب و سعادتمند و با جدایى از این سرچشمه فیض مغضوب و شقاوتمند شده‏اند، حال جایگاه هر یک از افراد نسبت موقعیت دنیایى آن‏ها چه در جایگاه حکومت و سلطنت و یا علم و دانش و یا مال و ثروت و یا... متفاوت است که به هر یک از دو چهره اشاره‏اى مى‏شود مسلماً این سعادت و شقاوت ریشه‏اى جز در مهرورزى و محبت به معنى جامع و کامل خود نخواهد داشت.

دو چهره در مصر

قرآن مجید از دو حاکم که هر یک روزگارى در کشور مصر حکومت مى‏کردند سخن مى‏گوید، سخنى عبرت‏آموز و سراسر پند و موعظه، حاکمى که دریایى از معرفت و بصیرت و محبّت و کرامت و ایمان و فضیلت و صدق و حقیقت بود و حاکمى که بیابانى از نادانى، جهالت، مستى و غرور، فساد و فجور، خودبینى و کبر، گناه و معصیت بود.

یکى نسبت به مردم دلسوز و مهرورز و حلال مشکلات و آن دیگر نسبت به مردم منبعى از خشم و کینه و ایجاد کننده تنگنا و مضیقه در میان اهل کشور بود.

تفاوت این دو حاکم در قرب و دورى از حق و فاصله داشتن و نداشتن با خدا بود.

حاکم با فضیلت و مهرورز و درستکار، یوسف علیه السلام بود که قرآن مجید از وجود مبارکش تعبیر به صدیق، برگزیده حق، مخلَص، حفیظ، علیم و کریم مى‏کند و حاکم بى‏فضیلت و کینه‏ورز، فرعون بود که قرآن مجید از او تعبیر به خودبین، خودپرست، قاتل، مفسد، ظالم، و تفرقه‏انداز مى‏نماید.

یوسف، پیش از فرعون در کاخ مصر بر صندلى حکومت قرار گرفت ولى چون با حق فاصله نداشت و بنده‏اى مقرب بود، براى مردم منبعى از کرامت و سودمندى و منفعت و برکت رخ نمود و فرعون پس از یوسف علیه السلام در همان کاخ و در همان کشور بر صندلى حکومت نشست ولى چون با حق فاصله داشت و مردى سرکش و عصیان‏گر و طاغى‏ و یاغى بود، براى مردم منبعى از شر و زیان و خسارت و مشکل ساز رخ نمود.

حاکمان دوره‏هاى تاریخ تا این زمان به همین صورت دو چهره بى‏فاصله از حق و با فاصله از حق بودند، هرگاه بنده‏اى مقرب به حق حاکم مردم مى‏شد، دنیا و آخرت مردم آباد بود و هرگاه چهره‏اى ناسپاس و دور از حق بر مردم حاکم مى‏گشت، مردم بویژه اهل ایمان در همه امور دچار مضیقه و تنگنا مى‏شدند.

تفاوت این دو چهره را واضح و روشن در تفاوت ریشه‏اى حکومت‏هایشان باید دید؛ تفاوت این دو چهره، تفاوت میان نور و ظلمت و حق و باطل و صدق و فسق است.

شما یوسف علیه السلام را نمونه اعلاى حق در امر حکومت به حساب آرید و فرعون را نمونه کم نظیر باطل در امر حکومت بشمارید و حاکمان تاریخ را در فاصله نداشتن از حق و فاصله داشتن از خدا با این دو حاکم بسنجید.

دو چهره دانش‏

دانش و علم ذاتاً از فضایل و کرامات است که تحصیل آن مطلوب و بسیار پر ارزش مى‏باشد.

دانش، وسیله و ابزارى است که اگر در اختیار انسان مؤمن، با ادب، مهربان، دلسوز باشد، آن را در راه خیر و سعادت خود و خدمت به دیگران به کار مى‏گیرد و اگر در اختیار شخصى ناسپاس، هواپرست، مغرور و بى‏ادب و بى‏محبّت قرار گیرد، آن را به عنوان وسیله‏اى براى‏ شکم و شهوت و هواپرستى خود و گاهى زیان زدن به دیگران به کار مى‏اندازد.

دانشمندانى که با چراغ دانش خود راه سعادت و خیر را به مردم نشان دادند و با علم و آگاهى خود به تربیت انسان‏ها برخاستند و دردهاى مادى و معنوى آنان را درمان نمودند، از گروه اول و دانشمندانى که از طریق موقعیت خود به گمراه کردن نسل‏ها همت گماشتند و دانش خود را ابزارى براى حکومت ستمگران قرار دادند و زمینه بردگى انسان‏ها را از طریق جادو کردن حواس و عقل آنان فراهم آوردند و براى هوا و هوس مشتى خائن و درنده‏خو اسلحه‏هاى کشتار جمعى مانند بمب اتم و انواع بمب‏هاى شیمیایى ساختند تا در چند ثانیه صدها هزار نفر مرد و زن و کودک بى‏گناه را به کام مرگ دراندازند، از گروه دوم هستند.

شرح حیات و زندگى هر یک از این دو گروه، صدها جلد کتاب مى‏طلبد که حتى مشکل مى‏نماید از عهده یک جمع یا چند جمع علمى برآید، در اینجا از هر یک از این دو گروه به معرفى یک نمونه اکتفا مى‏شود تا هرکدام مثل و نمونه گروه مثبت و گروه منفى به شمار آیند.

شیخ طوسى‏

از چهره‏هاى برجسته و پر منفعت میدان دانش و بینش محمد بن حسن طوسى معروف به شیخ طوسى است که خلاصه‏اى از حیات پر برکت علمى او را از کتاب بسیار با ارزش «مفاخر اسلام» نوشته محقق پرکار استاد على دوانى براى شما نقل مى‏کنم:

شیخ طوسى به اعتراف تمام دانشمندان اسلامى که پس از وى‏ آمده‏اند یکى از بزرگ‏ترین نوابغ جهان و پیشواى فقها و متکلمین عصر خود بوده است و تا به حال نیز مجتهدین شیعه ریاست و تقدم او را در علوم فقه و اصول و کلام و تفسیر و سایر علوم اسلامى مسلّم مى‏دانند.

شیخ طوسى در سال سیصد و هشتاد و پنج هجرى در شهر تاریخى طوس یا روستایى از آن، دیده به جهان گشود.

علوم مقدماتى و سطح عالى فقه و اصول و حدیث و غیره را در همان طوس و شهرهاى دیگر ایران فرا گرفت و از این راه نبوغش شکوفا شد و زمینه براى ترقى و تعالى بیش‏تر مهیا گردید.

در سنه چهار صد و هشت که بیست و سه سال داشت و دانشمندى جوان بود که از خراسان به عراق آمد و پنج سال در بغداد نزد شیخ مفید پیشواى علماى شیعه و دیگر اساتید به تحصیل و تکمیل معلومات خویش پرداخت و بعد از رحلت شیخ مفید در سال 413 نیز قریب بیست و سه سال از محضر سید مرتضى بزرگ‏ترین شاگرد مفید استفاده سرشار برد و جمعاً از خرمن علوم آنان خوشه‏ها چید و بر فضایل و کمالات خود افزود.

پس از وفات سید مرتضى دوازده سال با استقلال به تدریس و افادت همت گماشت و چیزى نگذشت که آوازه فضلش در همه جا طنین افکند و از هر سو طالبان علم از شیعه و سنى و زیدى و غیره به حوزه درسش روى آوردند و از علوم و فنونى که در گنجینه دل اندوخته بود بهره‏مند گشتند.

شیخ طوسى بعد از وفات سید مرتضى در میان انبوه شاگردانش مفید و سید مرتضى و علماى شیعه بغداد چون از همه کس لایق‏تر بود، به‏ مقام پیشوایى شیعیان رسید و ریاست فقهاى امامیه به وى منتهى گشت و در تمام وقایع ایام زندگى پر حادثه خود، به بهترین وجه از عهده مسئولیتى که داشت برآمد و شیعیان عصر اعم از خواص و عوام به وجودش مفتخر و سزاوار بودند.

شهرت بى‏نظیر شیخ از زمانى رو به فزونى گذاشت که به دستور حاکم عباسى القائم بأمر اللَّه کرسى تدریس علم کلام به وى اختصاص یافت و این بزرگ‏ترین موقعیت و منصب رسمى علمى بود که در مرکز حکومت آل عباس و دنیاى اهل سنت و جماعت نصیب یک عالم بزرگ شیعه آن هم عنصر ایرانى در محیط عربى گردید، این کرسى از جانب حاکم وقت به دانشمندانى تعلق مى‏گرفت که سرآمد دانشمندان عصر در عقاید و مذاهب باشند.

شیخ بزرگوار در سایه نبوغ و ابتکار و استعداد فوق العاده و پشتکار مخصوص به خود به حد کافى علوم لازم را از استادان فن مخصوصاً شیخ مفید و سید مرتضى و فقیه نامور حسین بن عبیداللَّه غضائرى و ابن عبدون و ابن ابى‏جید فرا گرفت و با وسعت نظر و احاطه کامل و دقت زائد الوصفى که در تمام فنون دینى داشت، مکتبى مخصوص به خود پدید آورد.

مکتب شیخ نه تنها مکمل مکتب شیخ مفید و سید مرتضى بود بلکه نظر به آراى جدید و نظریات عمیقى که شخصاً در اغلب ابواب فقه داشت و تحقیقاتى که در اصول و کلام و تفسیر و حدیث و رجال مى‏نمود، از هر جهت با سایر مکاتب امتیاز داشت.

شیخ در فقه و اصول و کلام که پایه آن را شیخ مفید و سید مرتضى‏ گذارده بودند ابتکارات نو و مطالب محکم‏ترى آورد و طریق نظر و استدلال و نقد و بررسى را با مبانى بهترى به روى آیندگان گشود.

مکتب شیخ و مبانى علمى وى به قدرى متین و محکم و متکى به دلیل و برهان بود که تا صد سال بعد از او هم چنان استوار و بر همان اساس پایدار ماند، به این معنا که فقهاى بعد از او در طول این مدت با استفاده از روش شیخ، اجتهاد مى‏کردند و بر وفق مبانى و مکتب وى تدریس و تصنیف مى‏نمودند و به عبارت روشن‏تر همه، شاگردان مکتب او به شمار مى‏آمدند.

علامه حلى با آن جایگاهى که در تمامى علوم و فنون اسلامى داشته و نخستین دانشمندى است که در میان شیعه و سنى ملقب به علامه شده است، مى‏نویسد:

أبو جعفر محمد بن حسن بن على طوسى (قدس اللَّه روحه) پیشواى علماى امامیه و رئیس طایفه، داراى جلالت قدر و منزلتى عظیم است، موثق و مورد کمال اعتماد و صداقت و صاحب نظر در اخبار و رجال و فقه و اصول و کلام و ادب بوده است و همه فضائل منسوب به اوست.

در تمامى فنون اسلام کتاب نوشته است، اوست که عقاید شیعه را در اصول و فروع مهذب نمود، جامع کمالات نفسانى در علم و عمل و شاگرد شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان بود».

بدون مبالغه شیخ از آیات بزرگ الهى است که از حیث بلوغ و عظمت روح و همت عالى و فکر بلند و موفقیت‏هاى زندگى در صف مقدم دانشمندان اسلام قرار دارد بلکه نظیر وى را در میان دانشمندان خودى و بیگانه کم‏تر دیده‏ایم.

از مزایاى شیخ آثار قلمى و فکرى اوست که هر یک نمونه کامل اندیشه عمیق و دریاى ژرف و مواج علوم وى مى‏باشند. نزدیک به پنجاه کتاب در فقه، اصول، تفسیر، کلام، ادعیه، رجال و تاریخ از وى به یادگار مانده است‏ «11».

شیخ طوسى کتاب «عدّة الأصول» را براى اهل اصول و «تهذیب الأحکام» و «الاستبصار» که دو کتاب از چهار کتاب اساسى شیعه است را براى فقیهان و ده جلد «التبیان» را براى مفسران و «الفهرست» را براى علاقمندان به رجال برجسته و «تلخیص الشافى» را براى عاشقان عقاید و کتاب «الخلاف» را جهت فقه مقارن و «مصباح المتهجد» را براى عابدان و شب زنده‏داران و «مقتل الحسین» را براى متوسلان و «الغیبة» را براى منتظران و آینده‏نگران نوشت.

بلعم باعورا

قرآن به دانشمندى اشاره دارد که از دانشش به زیان انسان و انسانیّت بهره گرفت و در حقیقت، دزدى بوده که با چراغ آمده بود تا کالاى گزیده را سرقت کند، نام این شخص در روایات بلعم باعورا است.

قرآن او را نمونه هواپرستى دانسته و وجودش را در جامعه انسانى همچون سگ به حساب آورده و وى را روى گردان از حق و اعراض کننده از آیات الهى شمرده و هدف از اشاره به او را پند دادن به مردم و عبرت آموختن به نسل‏ها دانسته تا با خواندن داستانش بیدار وبینا شوند و از افتادن در چاه خطرناکى که او افتاد خود را حفظ نمایند.

[وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِی آتَیْناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطانُ فَکانَ مِنَ الْغاوِینَ* وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ‏] «12».

و سرگذشت کسى که آیات خود را به او عطا کردیم و او عملًا از آنان جدا شد، براى آنان بخوان؛ پس شیطان او را دنبال کرد [تا به دامش انداخت‏] و در نتیجه از گمراهان شد.* و اگر مى‏خواستیم [درجات و مقاماتش را] به وسیله آن آیات بالا مى‏بردیم، ولى او به امور ناچیز مادى و لذت‏هاىِ زودگذرِ دنیایى تمایل پیدا کرد واز هواى نفسش پیروى نمود؛ پس داستانش چون داستان سگ است [که‏] اگر به او هجوم برى، زبان از کام بیرون مى‏آورد، واگر به حال خودش واگذارى [باز هم‏] زبان از کام بیرون مى‏آورد. این داستان گروهى است که آیات ما را تکذیب کردند؛ پس این داستان را [براى مردم‏] حکایت کن، شاید [نسبت به امور خویش‏] بیندیشند.

آرى؛ فاصله گرفتن از حق، همه حالات انسانى را به نابودى مى‏کشاند و از وجود انسان، حیوانى خطرناک مى‏سازد که جز زیان و ضرر و خسارت و خطر چیزى براى خود و دیگران به بار نمى‏آورد.

پی نوشت ها:

(1)- بشارة المصطفى: 24؛ بحار الأنوار: 74/ 268، حدیث 1، باب 11؛ مستدرک الوسائل: 17/ 267، باب 7، حدیث 21302.

(2)- کهف (18): 110.

(3)- اعراف (7): 65.

(4)- اعراف (7): 73.

(5)- اعراف (7): 85.

(6)- شعراء (26): 106.

(7)- شعراء (26): 161.

(8)- تکویر (81): 26.

(9)- یونس (10): 32.

(10)- «عَنْ مَیْمُونِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله فِینَا خَطِیباً فَقَالَ فِى آخِرِ خُطْبَتِهِ: جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَنَا عَشْرَ خِصَالٍ لَمْ یَجْمَعْهَا لِأَحَدٍ قَبْلَنَا لَاتَکُونُ فِى أَحَدٍ غَیْرِنَا فِینَا الْحُکْمُ وَ الْحِلْمُ وَ الْعِلْمُ وَ النُّبُوَّةُ وَ السَّمَاحَةُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْقَصْدُ وَ الصِّدْقُ وَ الطُّهُورُ وَ الْعَفَافُ وَ نَحْنُ کَلِمَةُ التَّقْوَى وَ سَبِیلُ الْهُدَى‏الْمَثَلُ الْأَعْلَى وَ الْحُجَّةُ الْعُظْمَى وَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ الْحَبْلُ الْمَتِینُ وَ نَحْنُ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ لَنَا بِالْمَوَدَّةِ «فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ‏». الخصال: 2/ 432؛ بحار الأنوار 26/ 244، باب 5، حدیث 6.

(11)- مفاخر اسلام: 3/ 366.

(12)- اعراف (7): 175- 176.